Deizm

Deizm veya yaradancılık, evreni bir tanrının yarattığına inanmakla beraber yaratıcının evrene hiç bir müdahalesi olmadığını savunan görüş. Tanrının evrene müdahalesi açısından "teizm" kavramı ile farlılıklar arzeder.

Deistler genelde doğaüstü olayları (kehanet veya mucizeler), yaradanın dinlerle olan bağını, kutsal metinleri ve ortaya çıkmış bütün dinleri reddederler. Bunun yerine; deistler doğru dini inanışların insan mantığında ve doğal Dünya'nın kanunlarında görmeyi tercih ederler. Bu doğrultuda da; varolan tek bir tanrının varlığını kabul ederler.

Sözcük anlamı

Deizm Latince "deus" (tanrı) sözcüğünden gelir.

Deist kelimesinin ilk kez kullanımı Pierre Viret tarafından Instruction Chrestienne (1564) isimli yapıtında olmuştur. İngiltere'de de Robert Burton Melankolinin Anatomisi (1621) eserinde kullanmıştır.

TDK'nın tanımına göre deizm, Tanrı'yı yalnızca ilk sebep olarak kabul eden, Tanrı için başka herhangi bir güç ve nitelik tanımayan, vahyi reddeden görüş, neden, tanrıcılıktır.

Tarihi

Deist düşünce; eski zamanlardan beri (örn. Heraklitos) vardır. Deizm kelimesi ise; 17'inci yüzyılda özellikle İngiltere'de kullanılmaya başlamıştır.

Doğa dinine inanış 17'inci yüzyılda Avrupa'da bir devrim olmuş; birçok kültür bu akıma destek vermiştir.

Rönesans dönemindeki hümanist yaklaşım; Avrupa'nın klasik Roma ve Yunan dönemindeki düşünceleri çalışmaya itmiştir.

Bunun yanı sıra; eski dokümanların analiz edilmesi doğrultusunda ve bilimin de sunduğu olgularla tarihte ilk defa Hristiyan toplumlar tarafından İncil eleştirilmiştir. Yapılan araştırmalar doğrultusunda; Dünya tarihi'nin İncil'de anlatıldığından çok daha farklı olduğu ortaya çıkmıştır.

Mitoloji üzerine yapılan araştırmalarda da; birçok dinin kendinden önceki dinlerden örnekler alarak hikayelerde karakterlerin isimlerini değiştirerek kullandığını ortaya çıkarmıştır.

16'ıncı ve 17'inci yüzyılda Avrupalıların Amerika, Asya ve Pasifik'i de keşfetmesinden sonra; aradaki farklılıklardan, dini Nuh'tan geliş teorisinin bozduğuna inanmışlardır.

Bu konuda Herbert; De Religione Laici (1645) de şu sözleri yazmıştır.

..birçok inanış ya da din, açıkca, birçok ülkede uzun süredir vardı, ve kesinlikle kanun koyucuların bahsetmediği bir tane bile yoktu, Wayfarer'ın Avrupa'da bir tane bulması gibi, başka biri Afrika'da, Asya'da ve bambaşka bir tanesi de Hindistan'da..

Bu doğrultuda; Hristiyanlığın birçok din arasındaki dinlerden biri olduğunun farkına varılmış; ve hiç bir şeyin bir dinin diğerinden daha iyi ya da daha doğru olduğunu ispatlamayacağına inanmışlardı.

Ayrıca, ******'ün Deist olduğu iddia edilmiştir

Dinlerle anlaşmazlıklar

Avrupa Reformizm'in başladığından bu yana yaşadığı dini savaşlarla oldukça sorun yaşamıştı. 1642'de Herbert'in De Veritate yayımlanmış; 30 yıl savaşı Avrupa'da 25 yıl boyunca yaşama standartlarını oldukça zorlamıştı. O kadar büyük ve yokedici bir dini savaştı ki; Almanya'daki nüfusun %15 ila %20'si bu savaşlarda öldü. Daha da yakın olarak; İngiliz İç Savaşı'nda kral ve parlemento karşı karşıya gelmişti.

Tarikatların uyguladığı yoğun şiddet; geniş anlamda duyguların reddedilmesine yol almıştı. Bu ayrıca; doğal dini doğrulara insanları yönetti. Evrensel olarak kabul edilebilecek doğrular, doğa'nın kanunu veyahutta insan mantığının içindeki kanunlara ilgi duyuldu.

Bilimde ilerlemeler

17'inci yüzyıl bilimde oldukça fazla yeniliklerle karşılaştı. Kopernik, Kepler ve Galileo Dünya'nın kainatın merkezi olduğu düşüncesini yoketti ve kainatın gösterilmeye çalışıldığından oldukça büyük olduğunu ortaya sundu. Bu uyuşmazlıklar dini otoritelerce büyük tepki gördü; ve Galileo dince kabul edilmiş görüşlerin karşısında bir buluş sunduğu için yargılanması en belirgin örneklerindendir.

Bu doğrultuda din inanç ve mantık konusunda bir otorite olsa da; artık bilimsel konularda bir otorite değildi.

Isaac Newton'un evrensel yer çekimi; Dünya'da ve uzaydaki nesnelerin davranışını açıklamasıyla, doğal evren'in doğa kanunlarıyla yönetildiğini ortaya çıkardı. Bu teoloji de (Watchmaker anolojisi) Tanrı'nın kainatı yarattığı, doğa kanunlarına uygun bıraktığı ve sahneden çekildiğini önerdi.

Bu doğrultuda; dini mucizeler altında anlatılan doğa üstü olayların da doğa kanunlarına aykırı olması büyük fikir ayrılıklarına sebebiyet verdi.

Deizmin özellikleri

Deizm konsepti; belli bir merkezi, temsilcisi, ya da belirgin kanunları olmadığı için birçok değişik bakış açısına sahiptir. Ancak; Deizm'in merkezinde iki kural bulunmaktadır.

* İlan edilmiş bir dinin reddi - (bu Deizm'in negatif - eleştirici bakış açısından yönüdür)
* Mantığın bize dini doğruları öğretebileceği - (bu da Deizm'in pozitif - yapıcı bakış açısından yönüdür)

Eleştirici deizm öğeleri şunları içerir:

* Tanrı tarafından ilan edilmiş veya yazıldığı iddia edilen kitaplara sahip olan dinlerin reddi.
* İlahi olduğu savunulan kitapların Tanrı'nın sözü olduğunun reddi.
* Mucizelerin ve kehanetlerin reddi.
* Dini bilinmez öğelerin reddi.
* Kutsal kitaplardaki yaratılış hikayelerinin ve insanların doğuşta günahkar olduklarının reddi.
* Kaynağı ilahi ilan edilen tüm dinlerin reddi.

Yapıcı deizm öğeleri de şunları içerir:

* Tanrı vardır ve kainatı yaratmıştır.
* Tanrı insanların mantıksal davranmasını ister.
* İnsanların ruhları ölümden sonra hala vardır, bu doğrultuda ölümden sonra yaşam da vardır.
* Yaşam sonrasında, Tanrı iyi davranışlarımızı ödüllendirecek, kötü davranışlarımızı cezalandıracaktır.Bu konu deistlere göre değişiklik gösterir.

Kişisel olarak deistlerin düşünceleri oldukça geniş ve değişiktir. Bazıları aralarında kendilerini asıl hristiyanlar olarak da ilan etmiş; İncil'den mucizeleri, kehanetleri ve bilinmezleri çıkartarak; İsa'nın insanlara iyilik öğretmek isteyen biri olduğunu sunmuşlardır. Örnek olarak Thomas Jefferson; bu öğeleri çıkartarak Jefferson İncili'ni yazmıştır.

Radikal olarak da; hristiyanlığı ve tüm dinleri tamamen reddeden ve mantık aramayan deistler de mevcuttur. Radikal deistler de dindar insanlar tarafından genelde ateist olarak görülmüştür.

Deizm dönemle Amerika'da da yayılmış; ancak daha sonra popülaritesini yitirmiştir.

Günümüzde deizm

Birçok hristiyan deist; Üniteryanizm inancına bağlanmıştır. Modern deistler klasik deizm inanşını, modern felsefe ile birleştirerek günümüz bilimiyle kullanmak istemişlerdir. Bu doğrultuda da birçok yeni inanışın çıkmasına sebebiyet vermiştir.

Eski deizm inanışında; Tanrı ile kişisel bir diyalog veyahutta karşılaşma mümkün gösterilirken; günümüzde Tanrı'nın insanüstü olduğu ve Tanrı'yı anlamanın insan mantığı sınırları içinde olmadığına inanılmıştır.

Bunun yanı sıra; Agnostisizm, Evrenselcilik ve Panteizm de başta olmak üzere; birçok felsefi akımın ortaya çıkmasıyla Deizm'e olan ilgiyi düşürmüştür. Deizm isminin yerini günümüzde birçok deist tarafından Evrenselcilik (Universism) almıştır.

Pandeizm; deizmin panteistik formudur.

ADMİN demiş ki:[b]Deizm veya yaradancılık, evreni bir tanrının yarattığına inanmakla beraber yaratıcının evrene hiç bir müdahalesi olmadığını savunan görüş.

yaratıcının evrene hiçbir müdahalesi yoktur ifadesini kendimce açıklamak isterim.şöyleki tanrı canlı cansız her şeyin yaratıcısı.bunu da belli bir evrim süreci sonucunda gerçekleştirmiş olabilir ve bu süreç kanaatimce halen devam etmekte.ve tanrı tüm canlı ve cansızların uymak zorunda olduğu bir takım tabiat kanunları doğa yasaları saptamış.bu manada aslında yaratıcı sürekli doğamızın içinde ve doğa eliyle bazen bizzat doğanın kendisine ve de insana müdahale de bulunmakta.deizmi bir din olarak düşünürsek bu dinin yasaları da pozitif bilim ve bilimsel gerçekler olur.özetle doğa kanunlarının varoluşu ,kainatta bir düzen oluşu hiçbirşeyin tesadüf olmayışı,kaos ve başı bozukluğun olmayıp herşeyin bir sistem dahilinde varolması bir nevi tanrının müdahelesidir.
yani yaratıcı varlık alemini yaratmış ve yasalar belirlemiş ve buı yasalarla varlıklarını bir sistemin içinde tutmakta.bu da bir tür müdahaledir.tabi tanrıyı aynştayn'ın(****** yabancı isimleri türkçe okunduğu gibi yazardı) ifade ettiği gibi bir köşeye çekilmiş olan biteni izliyor gibi insana özgü kişileştirilmiş ete kemiğe bürünmüş şekilde de düşünmemeliyiz.ben bir nevi enerji,hayat kaynağı olarak düşünüyorum.ve canlı cansız her varlıkta o ulu yaratıcıdan bir eser bir parça görebiliriz.bu anlamda var olmanın hayatın bizzat içinde yaradanı hissedebiliriz.
böyle olunca da onun varlığını bilimsel olarak kanıtlamak yokluğunu kanıtlamaya çalışmak kadar gereksiz bir işe dönüşüyor.sonuç itibariyle insan aklı yaratıcı gücü,allahı,tanrıyı adına ne dersek diyelim O nu tam olarak algılayabilecek seviyeye ulaşmadı ama bu gelecekte de ulaşmayacağı anlamına gelmez.işin bu devresinde iman meselesi ister istemez devreye girer ve isteyen inanır isteyen inanmaz.

Merhaba öncelikle hoşgeldiniz sn darulerkam

Görüşlerinize aynen katılıyorum,elbette hiçbirşeyin kesin bir kanıtı yoktur ancak şu haliyle evrimleşmiş bir insan beyni şimdilik bu kadarını çözebiliyor mantığıyla

ps:. "aynştayn'ın(****** yabancı isimleri türkçe okunduğu gibi yazardı) "

gerçekten alışkanlık haline getirmemiz gereken bir davranış hatırlattığınız için teşekkürler

Tarihe bakılırsa Türk toplumuda deistir diyebiliriz.Çünkü Türk'ün dini töresidir.Göktanrı inancı... Ben böyle düşünüyorum aksini düşünen varmı?Varsa açıklayabilirmi?

tek tanrıcılık türklerde proto dönemlerden itibaren benimsenmiş bir inanç.arap mısır veya hintlilerde görülmüş olan çok tanrıcılık,putperestlik türklerde görülmemiştir.

darulerkam demiş ki:tek tanrıcılık türklerde proto dönemlerden itibaren benimsenmiş bir inanç.arap mısır veya hintlilerde görülmüş olan çok tanrıcılık,putperestlik türklerde görülmemiştir.

Evet o araplar putlara taparken benim atalarım zaten bir tanrı olduğuna inanıyordu.Türk'lüğün en büyük düşmanı islam olmuştur.Ve de şu mhp liler son zamanda

Aslında bugün bile bakıldığı zaman kolaylıkla görülebilir ki,biz Türk halkının genlerinde devamlı ibadet vs şeyleri yapmak yoktur,yapamayız..Ama Tanrımızı ne dilimizden ne aklımızdan pek eksik etmeyiz.

Ancak benim edindiğim izlenimlere göre,dinciler dinlerini savunurken Tanrının varlığını kanıtlıyorlar ve buradan yola çıkarak din hakikidir diyorlar;
Yine ateistler dinlerin saçmalıklarını ispatlayarak buradan dinleri yok sayıp Tanrıda yoktur işte diyorlar..

Ama her iki kesiminde atladıkları bişey var ki onu da biz deistler görüyoruz galiba Tanrı din göndermek zorunda değildir ! Bir dinin Tanrı tarafından gönderilip gönderilmediğini,mantık penceresinden incelemek,gerçekleri ortaya çok daha kolay çıkarıyor.

Din ile Tanrı bir değildir,asla..Bunu insanlarımız çok karıştırıyor!

sayın admin,saptamanız oldukça özgün.mevzuyu özetlemişsiniz.

Deistlik böyle birşey mi yani?!
deistlik akıl ve mantıkla işlemiyor mu!
Töre de bir aklın ve mantığın olduğunu göremiyorum. Sırf cahillik!
Misal kutsal kitaplarda yazan bazı saçmalıklar gibi...[/quote]


Dostum sanırım din ile töreyi karıştırıyorsun.

Göktanrı inancıyla deizm'i aynı kefeye koymak yanlış

Bence de yanlış, göktanrı inanışında totemizminde geniş ölçüde yeri var. Tek Allah inancı değil bir kere. Kamların büyücülüğü ile karışık paganizm ve totemizm geniş bir şekilde işlenmiş göktanrı inancında.